Muzeum Regionalne w Stęszewie powstało w 1970 roku, początkowo jako Izba Muzealna. Inspiracją do powstania Izby były obchody 600-lecia uzyskania praw miejskich przez Stęszew. Inicjatywę społeczną jej powstania poparły władzę miasta. I tak 20 września 1970 roku dokonano otwarcia tej placówki kultury.
Na jej siedzibę wybrano stojący na Rynku, jedyny zachowany w mieście, dom podcieniowy, który jednocześnie jest najstarszym w zabudowie miasta. Powstał w drugiej połowie XVIII wieku i przez wiele lat znajdowała się tutaj jedna z kilku funkcjonujących przy Rynku gospód. Przed wybuchem Powstania Wielkopolskiego gromadzono i przechowywano w nim broń powstańczą. Później urządzono w nim mieszkania. W roku 1968 został przeznaczony do rozbiórki. Interwencja społecznego opiekuna zabytków zablokowała rozbiórkę i pozwoliła zgromadzić środki na remont budynku. Polegał on głównie na rekonstrukcji podcienia i przystosowaniu wnętrza do celów muzealnych.
Zbiory dla nowej jednostki muzealnej gromadzono od 1967 roku. Były to prawie wyłącznie dary lub przedmioty uratowane od zniszczenia. W chwili otwarcia placówki podczas hucznie obchodzonych Dni Stęszewa było około 200 eksponatów.
Pierwszym kierownikiem Izby Muzealnej został Jan Szurek. Dużej pomocy w jej utworzeniu udzielił Franciszek Antkowiak, wieloletni przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej.
Początkowo eksponaty były zgromadzone i prezentowane w jednym pomieszczeniu na parterze budynku Rynek 8.
Z biegiem czasu zbiorów przybywało a ekspozycja rozrastała się. Mieszkańcy Stęszewa i okolicy chętnie bezpłatnie przekazywali do Muzeum pamiątki rodzinne i przedmioty materialne służące kiedyś w gospodarstwach domowych. I tak samoczynnie wykształciły się dwa nurty działalności: historyczny i etnograficzny.
W roku 1979 zakupiono działkę położoną za budynkiem muzealnym wzdłuż ulicy Kuśnierskiej i wybudowano na niej nowy budynek również przeznaczony na muzeum.
W 1980 roku w 10-lecie istnienia, Izba została przemianowana na Muzeum Regionalne, które zostało wpisane do Rejestru Muzeów Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz otrzymało Statut.
W 60 rocznicę wybuchu Powstania Wielkopolskiego na frontowej ścianie budynku muzeum umieszczono metalową tablicę, która upamiętnia fakt przechowywania w tym budynku broni zdobytej przez powstańców.
Po oddaniu do użytku drugiego budynku, możliwości ekspozycyjne Muzeum poszerzyły się o dwie sale. Istniejącą salę od strony Rynku przeznaczono na ekspozycję zbiorów etnograficznych. W nowym budynku na parterze urządzono salę z eksponatami historycznymi. Natomiast salę na piętrze przeznaczono na wystawy czasowe.
Na wystawie etnograficznej prezentowane są przedmioty codziennego użytku, skrzynie posażne, narzędzia, wyroby i sprzęty rzemiosła wiejskiego takie jak krosno czy kołowrotki. Bardzo ciekawy jest kołowrotek typu francuskiego z podwójnymi wrzecionami.
Można obejrzeć również instrumenty muzyczne charakterystyczne dla Wielkopolski, takie jak dudy, inaczej zwane kozłami.
Są też używane dawniej przez rzemieślników stare maszyny, a więc jest maszyna kuśnierska, rymarska, szewska i maszyny krawieckie.
Intrygujące są stare żelazne drzwi, umieszczone na ścianie komina. Nie zamykają one żadnego przejścia, ale przez zwiedzających nazywane są drzwiami do przeszłości. Wykonane zostały w XV wieku i służyły do przejścia z zamku na „Pańskiej Górze” do kościoła farnego. Podobno w czasie wojny saskiej Szwedzi wykopali je na grodzisku i służyły im do przenoszenia rannych. Później aż do 1937 roku używane były w Kościele jako drzwi do zakrystii. Do Muzeum trafiły w 1970 roku jako dar od ówczesnego proboszcza księdza Wiktora Joachimczaka.
W Sali historycznej prezentowane są pamiątki po działających kiedyś w Stęszewie organizacjach. Najstarszą z nich jest Koło Rycerskie, z biegiem czasu przemianowane na Bractwo Kurkowe a ostatecznie na Bractwo Strzeleckie.
Utworzyła je Dorota Jabłonowska w roku 1752 na prośbę mieszkańców Stęszewa. Zachowało się w pełni archiwum bractwa od początków jego działalności do 1 września 1939 roku. Niestety po zakończeniu wojny nie wznowiło działalności.
W naszym Muzeum można obejrzeć unikatowe księgi protokolarne, kasowe, trafarów czyli listy trafień podczas corocznych wyborów Króla Kurkowego oraz tak zwaną księgę czerwoną „dokupna” członków (lista wstępujących do organizacji braci). Są tu też wstęgi królewskie z klejnotami (odznakami) króla i wicekróla kurkowego, najstarszy z zachowanych w Polsce sztandarów bractw kurkowych z 1752 roku i drugi sztandar z 1927 roku, drzewce do chorągwi i laski marszałkowskie. Jest służąca do zawodów strzeleckich strzelba tarczowa z 1 połowy XIX wieku i karabin Mauser typ 1871.
W gablotach eksponowane są dokumenty, fotografie i inne pamiątki po Towarzystwie Młodych Przemysłowców, które powstało w 1896 roku i działało do wybuchu II wojny Światowej, po Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół” założonym w 1895 roku i przemianowanym w 1927 roku na Klub Sportowy „Lipno”, po Towarzystwie Śpiewaczym „Halka”, po Stęszewskiej organizacji skautowej i harcerskiej.
Zgromadzono bardzo duży zbiór eksponatów po cechach rzemieślniczych działających dawniej w Stęszewie. Najstarszymi cechami są: cech kuśnierski założony w 1606 roku, rzeźnicki założony w 1739 roku, piekarski założony w 1860 roku. Zostały po nich dokumenty, sztandary, tłoki pieczętne, fotografie i dyplomy. Na uwagę zasługuje oryginalny przywilej cechu kuśnierskiego z roku 1606.
Wyeksponowano, część kolekcji dotyczącej przeszłości miasta min: protokólarz władz miejskich z I połowy XIX wieku, dawne widoki Stęszewa, dokumenty o działalności szkoły katolickiej i pamiątki po nieistniejącym kościele ewangelickim.
Osobny kącik na Sali historycznej jest poświęcony Powstaniu Wielkopolskiemu oraz II wojnie światowej i udziale w nich mieszkańców Stęszewa i okolicznych wsi. Są trzy mundury powstańcze, bardzo dużo fotografii, pocztówki a nawet lampiony powstańcze. Najciekawszym eksponatem jest łyżka do zupy z inicjałami generała Dowbór-Muśnickiego przywódcy Powstania Wielkopolskiego.
W korytarzu, przy wejściu do Muzeum, stoi kasa pancerna wykonana w drugiej połowie XIX wieku w Berlinie, która przez wiele lat służyła stęszewskiemu Bankowi Ludowemu.
Trzecia sala na piętrze przeznaczona jest na organizowanie wystaw czasowych.
Obecnie oprócz urządzania wystaw stałych i czasowych Muzeum zajmuje się także:
- gromadzeniem zabytków i dokumentów z zakresu historii i kultury materialnej miasta i gminy Stęszew, archiwaliów, etnografii, archeologii, numizmatyki i medalierstwa,
-inwentaryzuje, kataloguje i naukowo opracowuje zgromadzone zabytki i zbiory,
-przechowuje zgromadzone zbiory w warunkach zapewniających im pełne bezpieczeństwo i magazynuje w sposób dostępny do celów naukowych,
-zabezpiecza i konserwuje zbiory,
-prowadzi działalność edukacyjną,
-udostępnia zbiory dla celów naukowych i edukacyjnych,
-publikuje wydawnictwa z zakresu swej działalności.
Jeśli mówimy o działalności edukacyjnej Muzeum, to warto przypomnieć że od roku 2001, przez 4 lata sala historyczna była udostępniana Szkole podstawowej nr 1 w Stęszewie na lekcje historii.
W roku 2008 nastąpiło uroczyste odsłonięcie, na budynku Muzeum, tablicy upamiętniającej to, że Stęszew w latach 1798 – 1897 należał do niderlandzkiej rodziny królewskiej z dynastii Orańskiej – Nassau. Tablica ta została ufundowana przez Stowarzyszenie Współpracy Niderlandy – Polska.
W ostatnim czasie Muzeum poszerzyło swoją działalność edukacyjną o dwie nowe formy a mianowicie na wiosnę organizuje pokaz ręcznego wyrobu masła, a jesienią pokaz kiszenia kapusty.
W roku 2009 została utworzona, działająca przy Muzeum Grupa Rękodzieła Artystycznego. Od tego czasu odbywają się tu warsztaty rękodzieła, plastyki obrzędowej, technik hafciarskich, robótek na drutach i szydełku.
Od 2014 roku wspólnie z Domem Kultury w Stęszewie organizujemy Gminny konkurs gwary pt. „Godejmy jak downi” cieszący się dużą popularnością wśród młodzieży szkolnej.
Muzeum wydaje też różnego rodzaju publikacje. Pierwszą wydaną w 1970 roku była książka napisana przez Jana Szurka pt. :”Stęszew – 600-letnie miasto”.
Z okazji 25-lecia Muzeum wydano książeczkę „Stęszew Muzeum Regionalne”, prezentującą dotychczasowe dokonania instytucji.
W roku 1995 wydano albumik grafik Dariusza Czerwińskiego z pejzażami Stęszewa i okolicy.
W roku 2009 wydano na płytach CD Biogramy uczestników II wojny światowej.
Dużym sukcesem Muzeum jest wydanie książki o naszym mieście pt. „Stęszew i okolice. Zarys dziejów do roku 1945”, której autorką jest Pani Marta Popęda, mieszkanka Stęszewa, absolwentka dwóch wydziałów: historii i prawa poznańskiego Uniwersytetu. Sukces jest tym większy, że poprzednia publikacja pochodziła z roku 1970 i była raczej pobieżna bez podania dokładnych źródeł historycznych. Zostały wydane również dwa albumy, Jeden to „Stęszew na starej fotografii” a drugi pt; „Ku pamięci w 100 lecie Powstania Wielkopolskiego w Stęszewie”. Wydaliśmy też repliki starych pocztówek z naszego miasta.
Otwarcie pierwszej wystawy czasowej w Muzeum miało miejsce 28 grudnia 1978 roku. Była to wystawa poświęcona udziałowi mieszkańców Stęszewa w Powstaniu Wielkopolskich. Dokonano również odsłonięcia tablicy pamiątkowej, mówiącej o fakcie przechowywania broni powstańczej w budynku Muzeum.
Od tego czasu zorganizowano cały szereg kolejnych wystaw czasowych np.: „Bractwo Kurkowe w Stęszewie”, „Na chwałę białego orła”, Klub Sportowy Lipno”, „Polaków drogi do wolności”, Starożytności archeologiczne Stęszewa, Dopiewa i Komornik.” „Ochotnicza Straż Pożarna w gminie Stęszew”, „Dwory i Pałace Wielkopolski”, „Miasta Wielkopolskie na starej karcie pocztowej”, „45 lat Polskiego Związku Wędkarskiego”, „Darz Bór-wystawa łowiecka”, „Ordery i odznaczenia Polskie od 1918 roku”, „Życie codzienne w okupowanej Wielkopolsce”, „Archeologia autostrady”, „Harcerstwo Stęszewskie”, „II wojna światowa w dokumentach Muzeum”, „Stęszew na starej fotografii”, „Historia Szkoły w Sapowicach”, „Stęszew-25lecie samorządu”, „1050 rocznica Chrztu Polski a dzieje Stęszewa”, „Stęszew 50 lat wcześniej”, „Zdjęcia ślubne pamiątką czasów minionych”, „Stęszew w retrospekcji” „Stare budynku gminy Stęszew” i wiele innych wystaw fotograficznych, plastycznych i bibliofilskich.
Były organizowane całe cykle wystaw takich jak: Pasje mieszkańców Stęszewa oraz Dawne Zakłady Stęszewa. W cyklu „Pasje..” przedstawiono przedmioty kolekcjonerskie Pan Zbigniewa Tomaszewskiego, militaria Pana Jerzego Serby, fotografie historyczne Pani Stelli Gołąb Szlejf, rękodzieło artystyczne Krystyny Kowalak.
W cyklu Dawne Zakłady Stęszewa dotychczas przypomniano historię: Państwowego Ośrodka Maszynowego, Zakładu Doświadczalnego tzw Roszarni, Spółdzielni Tartaczno Stolarskiej STEMEB zwanej tartakiem, Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska oraz Stęszewskiej Służby Zdrowia.
W Muzeum prezentowane są wykłady multimedialne np. o udziale Stęszewian w II wojnie światowej czy podróżnicze o rafie koralowej Morza Śródziemnego.
Odbywają się sesje popularno-naukowe, konferencje, spotkania wyjazdowe różnych organizacji i stowarzyszeń.
W Muzeum odbywają się tez spotkania kombatanckie oraz inne uroczystości jubileuszowe. Do najciekawszego doszło w roku 2000. Mieszkaniec Stęszewa oraz weteran wojny bolszewickiej Pan Andrzej Gmerek obchodził 100-lecie urodzin. Dostojnego jubilata odwiedził wówczas w Muzeum przedstawiciel Prezydenta R.P i wręczył mu replikę szabli kawaleryjskiej z wygrawerowanym napisem „Bóg, Honor i Ojczyzna”. Ówczesny Dyrektor Muzeum Pan Bogdan Czerwiński obiecał, że kolejne jubileusze Pana Gmerka będą uroczyście obchodzone w Muzeum. Były ich jeszcze trzy.
Organizowane są też w budynku Muzeum w okresie ferii i wakacji warsztaty artystyczne dla dzieci, urządzane są pokazy pieczenia pierników i obyczajów bożonarodzeniowych.
Muzeum współpracuje z innymi instytucjami. Jak wspomniano wcześniej wspólnie z Domem Kultury w Stęszewie organizuje już 6 lat gminny konkurs gwary. Uczennice stęszewskiego gimnazjum a obecnie szkoły podstawowej, z kółka fotograficznego, corocznie wystawiają swoje najciekawsze prace.
Jesteśmy wspólnie z Gimnazjum autorami questu ulicznego pod nazwą „Stęszew z polotem”, który pokazuje najciekawsze miejsca w naszym mieście. Chętnie też bierzemy udział w organizowaniu konkursów historycznych, plastycznych i turystycznych.
Nasza instytucja każdego roku w sierpniu bierze udział w imprezie plenerowej, organizowanej przez Mosiński Ośrodek Kultury, pod nazwą „Szeroko na Wąskiej”, na której prezentuje prace pań z Grupy Rękodzieła Artystycznego.
Pod patronatem Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury z Poznania odbywa się Wielkopolski Festiwal Fotografii im. Ireneusz Zjeżdżałki w którym Muzeum też bierze corocznie udział. Jednym z laureatów tego festiwalu był były mieszkaniec naszego miasta Bartosz Nowicki. W ostatnim czasie nawiązaliśmy współpracę z Archiwum Wojewódzkim w Poznaniu, które pomoże nam w digitalizacji zbiorów.
Muzeum bierze też udział w innych imprezach plenerowych, organizowanych przez Urząd Miejski w Stęszewie. Są to Dni Stęszewa, gminne dożynki czy kiermasze.
Udostępniamy też nasze zbiory przechowywane w magazynie osobą piszącym prace licencjackie i magisterskie a także tym, którzy szukają swoich korzeni, co ostatnio stało się bardzo modne.
Osobnym rozdziałem naszej działalności, a także najbardziej kosztownym, jest renowacja najstarszych, posiadanych eksponatów. Po pracach konserwatorskich są dwa najstarsze dokumenty – przywileje cechowe, jeden z 1606 a drugi z 1644 roku.
Po renowacji jest najstarszy w naszym Muzeum sztandar Bractwa Kurkowego z 1752 roku.
Aby zostawić trwały ślad następnym pokoleniom, spisujemy wywiady z mieszkańcami naszego miasta, którzy brali udział w różnych, czasem tragicznych wydarzeniach.
Służymy też zwiedzającym informacją turystyczną i gastronomiczną naszego regionu.
Kolejno funkcję Dyrektora pełnili_
1970 – 1996 Jan Szurek
1996 - 2009 Bogdan Czerwiński
2010 - 2012 Anna Krupecka
2012 - 2014 P.O. Beata Henrykowska
2014 - nadal Katarzyna Jóźwiak.